Nermin Kaya- 26 Haziran "Uluslararası Uyuşturucu Kullanımı ve Kaçakçılığı ile Mücadele Günü" kapsamında, İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi Başhekim Yardımcısı Ayşegül Koç ile bağımlılık üzerine bir görüşme yaptık.
Madde kullanımı ve bağımlılığı, ortaya çıkardığı sonuçlar nedeniyle sadece kullanan kişiyi etkilemekle kalmayıp, başta yakın çevresi olmak üzere toplumun bütün kesimlerine yansıyarak önemli bir sağlık sorunu haline gelmektedir. İlimizde bulunan İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi Başhekim Yardımcısı Ayşegül Koç, bağımlılık belirtilerini, tedavide izlenmesi gereken yolları anlattı.
Ülkemizde bağımlılık oranları nedir?
Ülkemizde; Erkeklerin % 53’ü, kadınların % 20’si sigara içmektedir. Kişi başına sigara tüketiminde Avrupa ülkeleri arasında ilk sıralardadır. Madde kullanım oranı % 3.5’ dir.Alkol kullanım oranı ise % 20’dir.
“Bir kere kullansam bir şey olmaz” diye düşünmek doğru mudur?
Bazı maddeler daha kısa sürede bağımlılık yaparken bazı maddelerde ise daha uzun süre de bağımlılık yapar. Örneğin günde bir adet sigara içimi bir ayın sonunda bağımlılığa yol açabilirken, düzenli alkol kullanımı ile bağımlılık 3 ile 5 yılda oluşabilmektedir. Eroin ise bir kullanımda dahi bağımlılık gelişmesine neden olabilir.
Kullandığı alkol nedeniyle sağlık sorunu ya da sosyal sorun yaşamayan ve alkol kullanımı kesildiğinde hiçbir sorun ortaya çıkmayan kişiler ‘’ sosyal içici’’ olarak adlandırılır. Alkol alan bir kesim önce sosyal içicilik dönemi sonucunda alkol bağımlılığı geliştirebilir. İster yalnız hafta sonları yoğun alkol tüketimi, ister her gün fazla miktarda alkol tüketimi, isterse dönem dönem yoğun alkol tüketimi şeklinde olsun, içme davranışı üzerinde kontrol kaybı bağımlılık davranışı için belirleyicidir. Hastalar bir kere alkol almaya başladıklarında alkol almayı durduramadıklarını vurgularlar.
Madde kullanımının nedenleri nelerdir?
Gerginlik ya da stresi azaltmak, özenti, merak, arkadaş ortamına uymak ya da keyif amacı ile alınan az miktardaki maddeler, bağımlılığa yatkınlığı olanlarda gittikçe önem kazanmaya başlar. Sosyal ilişkilerini maddeyi alabilecek şekilde ayarlarlar. Gittikçe maddeyi elde etmek ve kullanmak için daha fazla zaman harcamaya başlarlar. Bu durum kişinin çevresi ile olan iletişimini ve ilişkilerini bozar. Kişi maddenin sağladığı sahte, geçici rahatlatıcı etkiyi sağlamak için her geçen gün daha fazla miktarlar da madde kullanmak zorunda kalır.
Bağımlı hale gelmenin belirtileri nelerdir?
Bağımlılığın temel özelliği alkol ya da madde kullanımına bağlı belirgin sorunlara rağmen, kişinin madde kullanımını sınırlamakta güçlük yaşaması, madde kullanımını sürdürmede ısrar, madde kullanımına diğer faaliyet ve zorunluluklardan daha fazla öncelik verme, gittikçe daha fazla maddeye ihtiyaç duyma, madde almadığında sıkıntılar yaşamasıdır.
Kişide kullandığı maddeyi azalttığı, alamadığı ya da kullanmadığı zamanlarda terleme, titreme, çarpıntı, huzursuzluk, hayal görme, uykusuzluk, sinirlilik, kas kasılmaları, baş ağrısı gibi yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Yoksunluk belirtilerini yatıştırmak için tekrar madde almak zorunda kalır. Bu bir kısır döngü sürecine dönüşür.
Madde bağımlılığı ne gibi sonuçlara yol açar?
Alkol ya da madde bağımlılığı ruhsal hastalıklara (uyku bozukluğu, anksiyete, depresyon, psikoz, demans gibi), fiziksel hastalılara (karaciğer yağlanması, siroz, yemek borusu, mide ve barsak rahatsızlıkları, beslenme bozuklukları, pankreatit, aritmi, hipertansiyon, iskemik kalp hastalığı, inme, cinsel işlev bozuklukları, kas ağrıları, kanser vb), sosyal işlevsellikte azalmalara (aile ve sosyal ilişkilerde bozulma, adli olaylar, trafik kazalarına neden olmada artış, ailelerin parçalanması, iş ve maddi kayıplar gibi )neden olmaktadır.
Tedaviye başvurma nedenleri nelerdir?
Alkol ya da madde bağımlıları, bağımlılık tedavisinden önce bu ruhsal ya da fiziksel hastalıklar sebebiyle hastaneye gelmektedirler. Bir diğer başvuru nedeni de, neden oldukları adli olaylar ya da ailelerinin veya amirlerinin ısrarıdır.
Aileler madde bağımlılığını nasıl fark edebilir?
Madde kullanımı ne kadar önce tespit edilir, ne kadar önce bu sorun ile yüz yüze gelinir ise, kişiye o kadar çok yardım edilebilir. Aile tarafından fark edilen dış görüntüsünün ve temizliğinin bozulması, okul ve iş başarısında düşme, gözlerde kanlanma, göz bebeklerinde sulanma yada büyüme, konuşmada güçlük, peltek ve mırıldanır tarzda konuşmak, sarhoşluk hali, ciltte enjeksiyon izi, burun kenarlarında artık madde bulunması, burun akıntısı ve kızarıklık, yalnız kalmayı tercih etmesi, sık banyo ve tuvalete gitmesi, aşırı para harcaması gibi bazı değişiklikler uyarıcı olabilir.
Tedavide önemli olan nedir?
Alkol ya da maddeye bağlı ruhsal, fiziksel, sosyal sıkıntılar yaşayan ancak tedaviye gelmeyi kabul etmeyen kişilerle yaşamak zordur. Bağımlı olan ancak tedaviye gelmeyi kabul etmeyen kişiler zaman zaman yakınları tarafından zorla tedaviye getirilmektedirler. Ancak bağımlılık tedavisi kişi istemeden yapılabilecek bir tedavi değildir. Tedavide en önemli olan kişinin maddeyi bırakmaya karar vermesidir.
Tedavide bağımlı kişiye nasıl yaklaşılmalı? Aile ve arkadaşları nelere dikkat etmeliler?
Öncelikle genç madde etkisi altında iken tartışmaya girilmemelidir. Tamamen ayılması, kendine gelmesi ve düşünebilecek, olanları muhakeme edebilecek düzeye gelmesi beklenmelidir. Karşılıklı iletişim ve güven sağlandıktan sonra onun da düşünceleri dikkatle dinlenmeli, suçlamadan maddenin yaşantısı üzerindeki etkileri gösterilmeye çalışılmalıdır. Bağımlı kişilerin maddeden kurtulmanın mümkün olmadığına dair bir inançları vardır. Bırakmak ve kurtulma çabasından çekinirler. Çünkü çok zahmetli bir iştir. Yapılması gereken bağımlının tüm yaşamını değiştirmesidir. Bu nedenle kişi cesaretlendirilmelidir. Kişi tedavi olmaya ya da bırakmaya niyetlenmiyor ise onu artık zorlamak iyi olacaktır. Bu zorlama, zor kullanarak onu tedaviyi götürmek anlamında değildir. Onun imkanlarını, seçeneklerini daraltmak, gösterilen hoşgörünün sınırlı olduğunu hissettirmek, indirek baskı yöntemleri kullanmak çoğu zaman kişiyi tedaviye zorlar.
Bunların ötesinde daha fazla bir şey yapmak, kişiye herhangi bir şey kazandırmayacaktır. Kendi istemediği takdirde, kimse bağımlı kişiye madde kullanmayı bıraktıramaz. O kendi sorumluluğunu almadığı sürece, başkalarının onun sorumluluğunu onun yerine üstlenmesi çözüm yaratmaz
Tedavi aşamasında neler yapılmalı? Bolu İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesinde bağımlılık konusunda neler yapılıyor?
Bağımlılık tedavisinde önemli olan, motivasyonu korumaya çalışmak, alkol isteği ile mücadele yollarını konuşmak, aile ve arkadaşlar ile iletişimi yeniden kurmak, hastanın alkolün olmadığı yeni yaşam biçimine uyum sağlamasına yardımcı olmaktır. Bu amaçla kliniğimizde her hafta salı günleri 15:30 da grup terapileri yapılmaktadır. Grup terapilerine hem Bolu da yaşayan hem de çevre illerde yaşayan hastalarımız ayaktan katılabilmektedirler. Ayrıca yine her hafta perşembe günleri alkol bağımlılığı hakkında bilgilendirme toplantıları yapılmaktadır.
Hastanın yakın çevresinin bağımlılık ve bağımlılık tedavisi hakkında bilgilendirilmesi, hasar gören ilişkilerin yeniden oluşturulması, bağımlı hastanın iyileşme programına en fazla desteği nasıl verebileceklerini öğrenmeleri açısından aile ile işbirliği önemlidir. Bu nedenle her ayın ilk salı günü saat 14:30 da aile toplantıları yapılmaktadır.
Bolu İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesinde sigara bağımlılığı konusunda neler yapılıyor?
Hastanemizde sigara bağımlılığı için başvuranlar polikliniklerimizde değerlendirilmekte, öncelikle eşlik eden başka bir ruhsal hastalığı varsa uygun tedavi başlanmakta, bağımlılık için davranışçı terapi yöntemleri, ve gerek görülen hastalarda ilaç tedavileri uygulanmaktadır..
